Intoxicaties bij (huis)dieren!

Elke (huis)diereigenaar wil natuurlijk het liefst dat zijn dier gezond is. Toch zit een ongeluk in een klein hoekje. Er zijn meer producten gevaarlijk voor je dier dan je eigenlijk zou denken en intoxicaties komen dan ook vaak voor. Een aantal intoxicaties zijn wellicht minder bekend of van groot belang. Niet al deze intoxicaties zijn op te noemen, maar een aantal van deze intoxicaties staan hieronder toegelicht.

Avocado – Paard

De avocado lijkt zo lekker en onschuldig maar kan bij veel diersoorten toch problemen opleveren, ook bij het paard. De bladeren, schors, vrucht en zaden/pitten zijn toxisch. De gehele plant bevat persine, deze stof wordt verdacht ervan het probleem te zijn. Persine verstoort de Na+/K+-ATP-ase enzymen in de hartspieren. Hierdoor daalt intracellulair K+ en stijgt het intracellulaire Na+. Er vindt daardoor vaak necrose van myocardiale cellen plaats. Verschijnselen die optreden zijn koliek, diarree, ademhalingsproblemen, en oedeem aan het hoofd en nek en. Wanneer cardiale en pulmonale symptomen optreden is de prognose slecht. De behandeling is slechts symptomatisch en ondersteunend (9).

Xylitol – Hond

Het klinkt misschien voor veel mensen niet bekend maar tegenwoordig is het een veelgebruikte stof. Xylitol is een zoetstof die verwerkt zit in een tal van light-producten. Voor mensen bevat deze stof tot 40% minder calorieën en heeft nog veel meer positieve effecten. Echter, de inname hiervan voor honden kan al snel fataal aflopen. In de afbeelding is het verschil tussen glucose en xylitol opname te zien en de resulterende plasma insulineconcentratie (6).

Xylitol wordt na orale opname gemakkelijk opgenomen in het maagdarmkanaal. In de lever wordt dit omgezet in xylulose en dit wordt via het pentosefosfaatpad omgezet in glucose, glycogeen of lactaat (5). Als reactie hierop produceren de bètacellen in de pancreas grote hoeveelheden insuline. Dit veroorzaakt een ernstige hypoglykemie (4). Het exacte mechanisme hierachter is nog niet bekend. 

De meest voorkomende symptomen zijn braken, lethargie en zwakte. Braken wordt al eerste gezien, daarna lethargie wat al snel overgaat in ataxie, collaps en convulsies. Ook leverfalen met stollingsstoornissen wordt vaak gezien. De meeste verschijnselen zijn een secundair gevolg van hypoglykemie (8).

Er is geen antidotum dus behandeling bestaat uit absorptievermindering, symptoombestrijding en ondersteuning van de lever. Wanneer in een vroeg stadium wordt ingegrepen kan de prognose gunstig zijn. Wanneer er langdurige leverproblemen optreden is de prognose minder gunstig. (10)

Lelies – Kat

Lelies kunnen bij katten al snel zorgen voor ernstige nefrotoxiciteit. Dit geldt voor alle soorten lelies en alle delen van de plant, waarbij de bloem als het meest giftig wordt beschouwd. Wat maakt dat de plant zo giftig is, is helaas niet bekend. De meeste symptomen die worden gezien ten gevolge van deze intoxicatie zijn secundair aan nierfalen. Zo wordt braken, kwijlen, anorexie en lethargie als eerste gezien, vaak 1 tot 5 uur na ingestie van plantenmateriaal. Waar het initieel kan lijken dat de dieren herstellen kunnen ze na 24-72 uur weer verslechteren. Polyurie ontstaat na 12-30 uur, wat leidt tot uitdroging en bij ernstige intoxicaties kan dit omslaan in anurie. De prognose is redelijk wanneer deze dieren op tijd aan een dierenarts worden aangeboden. Bij acuut nierfalen met anurie is de prognose minder en overlijden de dieren na 3 tot 7 dagen. Herstel na intoxicatie is mogelijk maar deze dieren ontwikkelen over het algemeen een blijvende nierfunctiestoornis (11).

Cyanide – Herkauwers

Deze vorm van vergiftiging wordt gezien na het eten van planten die cyanogene glycosiden bevatten. In verschillende grassoorten, lijnzaad en pitten van de abrikoos, perzik en zaden van appels en peren zit cyanide (2).

Het probleem met cyanide is dat het de vierde stap in de elektronentransportketen blokkeert. Het cyanide-ion bindt aan het ijzerion uit het cytochroom c oxidase. De reductie van O2 naar H2O kan zo niet plaatsvinden. Het aerobe metabolisme loopt spaak en er kan geen ATP meer gevormd worden. Het anaerobe metabolisme gaat hiervoor compenseren, hierbij wordt veel lactaat gevormd en er ontstaat een metabole acidose (2,3,7).

Klinische verschijnselen ontstaan als gevolg van een tekort aan ATP in weefsels, waaronder de hersenen, het hart en de spieren. Er ontstaat dyspneu, tachycardie en convulsies. Daarnaast heeft het dier last van spasmen, hartritmestoornissen en kan het in coma raken. Een bittere amandelgeur kan door de oplettende kijker opgemerkt worden. Bij een hoge dosis is het mogelijk dat het dier overlijdt voordat het symptomen laat zien (3,7).

De behandeling bestaat uit de toediening van natriumnitraat en natriumthiosulfaat waardoor hemoglobine wordt omgezet in methemoglobine, dat een hogere affiniteit heeft voor cyanide dan cytochroom c oxidase en daarbij de binding aangaat. De prognose is gereserveerd en voorkomen is dan ook veel beter dan genezen. Door herkauwers geen jonge sorghum- en sundangrassen te laten eten en ervoor te zorgen dat kleine huisdieren geen pesticiden of schoonmaakmiddelen binnenkrijgen, kan de intoxicatie voorkomen worden (1).

Een niet onbekende uitspraak is: “voorkomen is beter dan genezen”. Dit geldt ook voor intoxicaties. Niet alle intoxicaties zijn even goed te bestrijden en het is dus vele malen beter als ze voorkomen worden. Een gewaarschuwd mens telt voor 2. Mocht je meer willen weten over specifieke intoxicaties bij dieren kun je een kijkje nemen op vergiftigingen.info. Dit is de site van het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum (NVIC) van het UMC Utrecht waar ook verschillende veterinaire intoxicaties staan uitgelicht.

Door Anouk Kuilboer

Bronnen:

1.  Gracia, R., & Shepherd, G. (2004). Cyanide Poisoning and Its Treatment. Pharmacotherapy, 24(10), 1358–1365. https://doi.org/10.1592/phco.24.14.1358.43149
2.  Hall, A. H., Rumack, B. H., Schaffer, M. I., & Linden, C. H. (1986). Clinical toxicology of cyanide: North American clinical experiences. Annals of Emergency Medicine, 15(1), 93–94. https://doi.org/10.1016/s0196-0644(86)80510-8
3.  Hendry-Hofer, T. B., Ng, P. C., Witeof, A. E., Mahon, S. B., Brenner, M., Boss, G. R., & Bebarta, V. S. (2018). A Review on Ingested Cyanide: Risks, Clinical Presentation, Diagnostics, and Treatment Challenges. Journal of Medical Toxicology, 15(2), 128–133. https://doi.org/10.1007/s13181-018-0688-y
4. Hirata, Y., et al (1966). Blood glucose and plasma insulin responses to xylitol administrated intravenously in dogs. Biochemical and Biophysical Research Communications, 24(3), 471–475. https://doi.org/10.1016/0006-291x(66)90185-9 
5.  Kuzuya, T., et al (1966). Plasma insulin response to intravenously administered xylitol in dogs. Metabolism, 15(12), 1149–1152. https://doi.org/10.1016/0026-0495(66)90105-3 
6. Kuzuya, T., et al (1969). Stimulation of Insulin Secretion by Xylitol in Dogs1. Endocrinology, 84(2), 200–207. https://doi.org/10.1210/endo-84-2-200
7. MSD Veterinary Manual. (2021, april). Cyanide Poisoning in Animals. Veterinary Manual. https://www.msdvetmanual.com/toxicology/cyanide-poisoning/cyanide-poisoning-in-animals
8. Peterson, D. V. M. M. S., et al. (2012). Small Animal Toxicology (3de ed., Vol. 3) [E-book]. Elsevier Gezondheidszorg. https://www-sciencedirect-com.proxy.library.uu.nl/book/9781455707171/small-animal-toxicology 
9. Vergiftigingen.info: Avocado’s
10. Vergiftigingen.info: Xylitol
11. Vergiftigingen.info: Planten, Lelies en Daglelies