Glyfosaat: een stof die de gemoederen bezig houdt 

Als je glyfosaat niet kent, denk dan aan landbouwgrond waar herbiciden op worden gespoten: er bestaat een grote kans dat daar glyfosaat wordt gebruikt. Deze breed spectrum herbicide wordt veelvuldig toegepast en is de actieve stof in “Roundup”. In Europa wordt het vooral gebruikt vóór het verbouwen van gewassen, en in de Verenigde Staten en andere landen wordt het ook gespoten op glyfosaat-tolerante genetisch gemodificeerde gewassen. Sinds enkele jaren is er een grote discussie over de vraag of glyfosaat toxisch is voor mens, dier en de omgeving. Wat doet glyfosaat eigenlijk? En zou het verboden moeten worden? 

Structuurformule van glyfosaat, van: glyfosaat | Risico’s van stoffen (rivm.nl) 

Werkingsmechanisme 

Glyfosaat remt een enzym met een hele lange naam in het shikimaat pad: 5-enolpyruvylshikimaat-3-fosfaat synthase (EPSPS). Het shikimaat pad komt voor in cellen van planten, schimmels en sommige bacteriën en is essentieel voor de aanmaak van aromatische aminozuren. Glyfosaat is dan ook een erg efficiënte en relatief goedkope herbicide. Ondanks dat het shikimaat pad in vertebrate cellen niet voorkomt, suggereren sommige wetenschappelijke onderzoeken dat glyfosaat een nadelig effect heeft op het endocriene, neurologische en voortplantingssysteem van mens en dier. Ook heeft het International Agency for Research on Cancer (IARC) glyfosaat in 2015 benoemd tot een klasse 2A stof, een stof die waarschijnlijk carcinogeen is voor mensen. In deze klasse vallen ook de consumptie van rood vlees en het draaien van een nachtdienst. 

Gebruik en blootstelling 

Onkruidbestrijders moeten om de zoveel jaar worden goedgekeurd voor gebruik in de Europese Unie. In 2023 heeft de Europese Commissie glyfosaat voor de komende 10 jaar goedgekeurd, maar daar is niet iedereen blij mee. Zo wordt bijvoorbeeld geopperd dat er bij de goedkeuring te weinig is gekeken naar het bodemleven en de transportwegen waardoor glyfosaat verspreid wordt. 

Het is belangrijk om te weten wat de dosis is waarin mens, dier en milieu aan glyfosaat worden blootgesteld. En dat geeft een probleem wat ook wel de “glyfosaat paradox” wordt genoemd: ondanks dat het de meest gebruikte herbicide is, is het een van de moeilijkste om te detecteren met analytische methoden. Dat komt onder andere doordat het bindt aan stoffen in de bodem. Het kan verder via water en lucht ook bij mensen en dieren terechtkomen. 

Parkinson  

Parkinson ondergaat wereldwijd de sterkste stijging in prevalentie als het gaat om neurologische aandoeningen bij de mens. Parkinson is een multifactoriële ziekte met als een van de risicofactoren blootstelling aan bestrijdingsmiddelen, waaronder glyfosaat. Bij parkinson gaan de nigrostriatale cellen, zenuwcellen in de substantia nigra, dood. Deze cellen maken dopamine aan en een tekort aan dopamine geeft een breed scala aan klachten. De verschijnselen van parkinson worden pas zichtbaar als 60-70% van deze cellen doodgaan. Dit betekent dat als er bijvoorbeeld een dierproef met ratten wordt gedaan, waarbij wordt gekeken naar de neurologische symptomen, 40% van de nigrostriatale cellen dood is gegaan en de rat nog geen parkinsonachtige verschijnselen vertoont. Post-mortem celtellingen zijn dan noodzakelijk, maar worden lang niet altijd gedaan. 

Veterinaire relevantie 

Nu is de relatie tussen parkinson en glyfosaat vooral een zaak die bij de mens veel aandacht krijgt, maar dieren worden ook blootgesteld aan glyfosaat. Denk aan het wandelen door akkerbouwgebied met je hond of koeien en schapen in de wei die slootwater drinken. Het eerder genoemde shikimaat pad is aanwezig in sommige bacteriën en zoals iedere veterinair weet, zijn de bacteriën in de pens van herkauwers erg belangrijk voor deze dieren. De Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid constateerde in 2018 dat glyphosate in het voedsel van herkauwers geen invloed zal hebben op de gezondheid, inclusief het microbioom in de pens, van deze dieren, maar hierbij hebben ze bijvoorbeeld geen rekening gehouden met glyfosaat in drinkwater. 

Detectie en onderzoek van glyfosaat is dus lang niet altijd zo makkelijk. De wetenschappelijke wereld lijkt verdeeld te zijn wat betreft de schadelijkheid voor mens, dier en de omgeving. Elke week worden er weer nieuwe wetenschappelijke artikelen over dit onderwerp gepubliceerd. Er valt veel te zeggen over glyfosaat, zo hebben we het nog niet gehad over de hulpstoffen in “Roundup”, de degradatieproducten zoals AMPA en alle mogelijke effecten op andere orgaansystemen. Ondertussen is de stof voor 10 jaar goedgekeurd in de Europese Unie, waarbij een prangende vraag resteert: was dit een goede keuze? 

Door: Britta Driessen 

Bronvermelding: 

1. Bos, R. (2023, 16 november). Glyfosaat: wat doet deze pesticide in de bodem? National Geographic. https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a44758762/glyfosaat-wat-doet-deze-pesticide-in-de-bodem  
2. European Food Safety Authority. (2018, 17 mei). Evaluation of the impact of glyphosate and its residues in feed on animal health. https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/5283 
3. Myers, J. P., Antoniou, M., Blumberg, B., Carroll, L., Colborn, T., Everett, L. G., Hansén, M., Landrigan, P. J., Lanphear, B. P., Mesnage, R., Vandenberg, L. N., Saal, F. S. V., Welshons, W. V., & Benbrook, C. (2016). Concerns over use of glyphosate-based herbicides and risks associated with exposures: a consensus statement. Environmental Health, 15(1). https://doi.org/10.1186/s12940-016-0117-0  
4. Valle, A. L. D., Mello, F. C., Alves-Balvedi, R. P., Rodrigues, L. P., & Goulart, L. R. (2018). Glyphosate detection: methods, needs and challenges. Environmental Chemistry Letters, 17(1), 291–317. https://doi.org/10.1007/s10311-018-0789-5  
5. Wei, X., Pan, Y., Zhang, Z., Cui, J., Yin, R., Li, H., Qin, J., Li, A. J., & Qiu, R. (2024). Biomonitoring of glyphosate and aminomethylphosphonic acid: Current insights and future perspectives. Journal Of Hazardous Materials, 463, 132814. https://doi.org/10.1016/j.jhazmat.2023.132814